Komputerowa gra fabularna (ang. computer Role Playing Game, w skrócie cRPG[1]) - gatunek gier komputerowych, pierwotnie tworzonych na komputery osobiste i inne domowe komputery. Chociaż właściwie nie są odrębnym gatunkiem od konsolowych gier fabularnych (console RPG, także nazywanych cRPG), z którymi łączy ich wiele cech, istnieją ogólne tendencje, które odróżniają komputerowe gry fabularne od gier RPG na inne platformy. Pierwsze gry cRPG były inspirowane przez wczesne tradycyjne RPG, w szczególności przez system Dungeons & Dragons, i starały się być dla gracza podobnym doświadczeniem.

Chociaż gry fabularne bardzo różnią się od siebie rozgrywką i stylem, istnieją pewne elementy wspólne dla wszystkich przedstawicieli tego gatunku. Prawdopodobnie najbardziej charakterystyczną cechą gier cRPG jest posiadanie przez awatara wyrażonych liczbowo współczynników, rozwijanych w trakcie gry, a które w dużej mierze zastępują umiejętności samego gracza w determinowaniu wyniku podejmowanych akcji. Innym popularnym elementem gier cRPG jest szczegółowy świat gry.

Elementy rozgrywki silnie związane z gatunkiem cRPG, takie jak rozwój statystyk bohatera, zostały zaadaptowane w wielu innych gatunkach gier wideo. Na przykład Grand Theft Auto: San Andreas, gra akcji, używa statystyk do określenia takich cech bohatera jak wytrzymałość, biegłość w posługiwaniu się bronią, prowadzenie samochodów, pojemność płuc, siła mięśni, a także zawiera wiele questów. W Warcraft III, strategii czasu rzeczywistego, pojawiają się bohaterowie, którzy mogą wykonywać zadania, zdobywać nowy ekwipunek oraz rozwijać nowe umiejętności, wraz ze wzrostem ich poziomu. Niektórzy gracze twierdzą, że tym co decyduje, że dana gra zalicza się do gatunku cRPG jest nie tylko fakt posiadania cech charakterystycznych dla tego gatunku, ale również nie posiadanie cech innych gatunków. Jednak inni twierdzą, że wykluczenie tych gier z gatunku cRPG wynika ze znacznie mniejszego wpływu gracza na rozwój postaci.

Spis treści:
1 Opis
1.1 Rozwój postaci
1.2 Światy gier
1.3 Podróżowanie
1.4 Struktura zadań
1.5 Walka
2 Podgatunki
3 Przypisy
4 Linki zewnętrzne



Opis:
Gry cRPG wywodzą się z tradycyjnych gier fabularnych, w szczególności Dungeons & Dragons, i często wykorzystują mechanikę oraz światy tych gier. Zazwyczaj gracz podróżuje z drużyną postaci, razem z którymi ma wykonać misję lub zadania. Po drodze poszukiwacze przygód muszą stawić czoło ogromnej ilości przeciwników (zwykle potworów inspirowanych fantastyką lub, w mniejszym stopniu, fantastyką naukową i antyczną mitologią).

Postacie posiadają wiele współczynników, takich jak punkty zdrowia. Atrybuty te są zwykle wyświetlane na ekranie statystyk gracza jako wartości numeryczne, zamiast prostszych graficznych reprezentacji, takich jak paski i liczniki, używane w grach wideo innych gatunków.

Istotną rolę w grach tego typu odgrywa czynnik losowy w tradycyjnych grach RPG reprezentowany przez rzuty kośćmi, tutaj zastąpione przez pseudolosowo generowane przez komputer wartości. Decydują one między innymi o tym czy postaci udało się trafić wroga, jak dobrze jedna postać opatrzyła lub wyleczyła drugą, itp.

Gra ma zwykle przygotowaną z góry, często nieliniową, fabułę, czasami podzieloną na kilka mniejszych części (niekiedy zwanych rozdziałami). Zazwyczaj niemożliwe jest ukończenie danego rozdziału bez wykonania pewnych określonych zadań.


Rozwój postaci:
Gracze mogą wybierać, w jaki sposób chcą zwiększyć efektywność swojej postaci (lub drużyny), poprzez rozwój współczynników, umiejętności, specjalnych zdolności i ekwipunku. Gracz otrzymuje te ulepszenia w zamian za stawianie czoła wyzwaniom i osiąganie stawianych mu celów. Warunki, jakie gracz musi spełnić są różne: niektóre gry skupiają się na pokonywaniu przeciwników, podczas gdy inne kładą nacisk na wykonywanie zadań. To, ile swobody mają gracze w wyborze cech do poprawienia, także jest różne w zależności od gry - niektóre dopuszczają szczegółowe i wyspecjalizowane dostosowanie postaci (zwane buildami), podczas gdy inne prawie całkowicie automatyzują ten proces. W wielu grach gracze mogą nazwać i tworzyć swoje postacie, zamiast odtwarzać rolę stworzonego przez twórców bohatera. W takim wypadku gracz ma zwykle możliwość wyboru rasy oraz klasy swoich postaci, które decydują o ich możliwym treningu w różnych zdolnościach, takich jak władanie bronią, umiejętności interpersonalne, rzucanie zaklęć, czy skradanie się. Niektóre gry pozwalają postaciom awansować w więcej niż jednej profesji, ale to zazwyczaj pociąga za sobą pewne utrudnienia, aby zachować równowagę gry. Niektóre gry pozwalają także na wybór przeszłości swojej postaci sprzed wydarzeń opisywanych w samej grze

Używane są trzy systemy wynagradzania postaci za wykonywanie stawianych jej zadań: system doświadczenia (system bazujący na poziomach), system trenignu (system bazujący na umiejętnościach) oraz system punktów umiejętności (nazywany także po angielsku level-free system, czyli "system wolny od poziomów").

System doświadczenia, jak do tej pory najczęściej używany, pochodzi z tradycyjnych gier fabularnych i kładzie nacisk na zdobywanie punktów doświadczenia (XP) za pokonywanie przeciwników, wykonywanie czynności specyficznych dla danej klasy i wykonywanie zadań. Kiedy gracz zdobędzie określoną ilość doświadczenia, jego postać awansuje na wyższy poziom i może poprawić swoje umiejętności.

System treningu działa podobnie do systemu Basic Role-Playing. W cRPG po raz pierwszy został zastosowany w grze Dungeon Master i polega na rozwijaniu umiejętności postaci poprzez używanie ich - co oznacza, że np. walcząc mieczem przez pewien czas postać będzie posługiwać się nim z coraz większą biegłością. System ten został później użyty w serii The Elder Scrolls oraz Dungeon Siege.

System punktów umiejętności (użyty np. w Vampire: Bloodlines) polega na nagradzaniu postaci "punktami umiejętności" za wykonywanie zadań. Punkty te mogą zostać wykorzystane bezpośrednio na zakup umiejętności i/lub atrybutów, bez konieczności czekania, aż postać osiągnie następny poziom.

Wszystkie systemy rozwoju postaci mają swoje wady i zalety. System doświadczenia pozwala na większą elastyczność i uczciwość w nagradzaniu za wykonane zdania, ale jest ogólnie nierealistyczny, przez co jest teoretycznie możliwe, aby np. rozwinąć umiejętności postaci w klasie wojownika, ani razu nie używając typowych dla niego umiejętności. To samo dotyczy systemu punktów umiejętności. System ten nagradza gracza tylko za ukończenie zadania, więc dyplomatyczne rozwiązanie problemu może być nagrodzone w taki sam sposób, co użycie przemocy lub skradanie się. System treningu nie daje żadnych innych niż materialne korzyści za samo ukończenie zadania, zakładając, że postać zdobyła umiejętności w trakcie jego wykonywania. System ten jest oskarżany o nadmierne uproszczanie rozgrywki (jak ma to miejsce w Dungeon Siege czy Oblivion) i jest często uznawany za oddalanie się od klasycznego cRPG na rzecz gatunku action RPG, jako że nie daje możliwości nagrodzenia gracza za rozwiązanie problemu w alternatywny sposób, a wykorzystanie dyplomacji jest nieopłacalne w porównaniu do użycia przemocy, gdyż postać nie ćwiczy wtedy swoich umiejętności.


Światy gier:
Istnieje tendencja do tworzenia gier cRPG, których akcja toczy się w świecie high fantasy, choć istnieje wiele wyjątków. Chociaż wiele tradycyjnych gier RPG się zróźnicowało, komputerowe gry fabularne w znacznie mniejszym stopniu zawierają elementy space opera, postapokalipsy oraz innych motwywów science fiction. Do wyjątków pod tym względem należą: Arcanum (steampunk), Bloodlines ("gotycki punk"), Starflight (science fiction), Darklands (połączenie średniowiecznej historii Niemiec i niemieckich legend z tego okresu), Mount&Blade (średniowieczna Europa bez żadnej fantastyki czy magii), Star Wars Galaxies (space opera) oraz Fallout (postapokalipsa).


Podróżowanie:
Ważną cechą gier cRPG jest swoboda poruszania się. Większość komputerowych gier fabularnych pozwalają graczowi na podróżowanie gdzie zechce, z zaledwie kilkoma ograniczeniami, a czasami nawet bez nich - zamknięte drzwi nie są nie do pokonania. To czyni eksplorację ważnym elementem wszystkich gier cRPG.

Postacie w grze cRPG często pokonują duże odległości lub pokonują przypominające labirynt lokacje, aby osiągnąć swoje cele. Stąd też wiele gier zawiera system map, pozwalający graczowi na podróżowanie przez świat gry i różne jego obszary.

Od czasów gry Akalabeth, postacie poruszają się po jednej lub wielu mapach. Gdy gracz wkroczy do lochu lub miasta, widok zmienia się z widoku mapy na widok gracza. To rozwiązanie jest używane także przez wiele konsolowych gier fabularnych, m.in. pierwszych dziewięć gier z serii Final Fantasy. Jednak wiele gier cRPG, takich jak Bard's Tale II, używa widoku gracza także podczas podróży, ukazując rozbudowany i złożony krajobraz, mapę wyświetlając tylko jako pomoc dla gracza. Z drugiej strony Ultima 6 oraz Ultima 7 używają widoku mapy (z wąskim polem widzenia) nawet w lochach. Ten system także został użyty w wielu grach konsolowych, takich jak pierwszych siedem gier Dragon Quest.

Niektóre gry zawierają mapy, które muszą być wyświetlone na osobnym ekranie, podczas gdy inne używają automapy, która jest stale widoczna podczas normalnej gry. Mapy te pokazują obecne położenie gracza i ważne cele podróży. Chociaż mapy te zazwyczaj ułatwiają graczom nawigację, niektóre gry celowo ograniczają ilość informacji na mapie, aby postawić przed graczem dodatkowe wyzwanie lub dla osiągnięcia większego realizmu.


Struktura zadań:
Komputerowe gry fabularne w większym stopniu niż inne gatunki zawierają długie i angażujące zadania (quest). Wiele najbardziej znanych i poważanych gier cRPG, takich jak Fallout, zawiera wiele rozwiązań jednego zadania i nieliniową fabułę, a często także wiele zakończeń samej gry. Gracz często może używać różnych metod do rozwiązania zadań, takich jak użycie dyplomacji, przemocy, podstępu, czy łapówkarstwa, których powodzenie zależy bardziej od atrybutów postaci niż od umiejętności samego gracza. Wiele zadań w grach cRPG jest opcjonalnych, co daje graczowi wolność wyboru w ustalaniu celów i intencji kierowanej przez niego postaci. W niektórych grach RPG, jak np. w Planescape: Torment, wybór jednej ścieżki od innej może mieć więcej konsekwencji, zmieniając charakter gracza. W innych grach, takich jak Arcanum czy Geneforge, zestawy zadań mogą się wzajemnie wykluczać, zmuszając gracza do podejmowania decyzji, które mogą mieć daleko idące skutki. Takie zadania mogą często decydować o przynależności gracza do określonej frakcji, która może mu pomagać lub przeszkadzać. Zatem wybory gracza mogą mieć konsekwencje ujawniające się w późniejszej grze.


Walka:
Prawie każda gra cRPG wykorzystuje stawia jako jedno z głównych wyzwań przed graczem. Dużą cześć tych gier gracz spędza unikając, przygotowując się do walki i walcząc. Walka odbywa się zazwyczaj albo w trybie turowym albo w trybie czasu rzeczywistego.

W klasycznym systemie turowym, używanym m. in przez grę Fallout, tylko jedna postać naraz może cokolwiek robić; wszystkie inne postaci pozostają nieruchome, poza kilkoma sytuacjami, kiedy mogą one użyć specjalnych umiejętności. Kolejność, w jakiej postaci wykonują swój ruch, zależy zazwyczaj od ich atrybutów, takich jak szybkość czy zwinność. System ten nagradza bardziej strategiczne planowanie niż szybkość. System ten jest jednak nierealistyczny: pozwala on graczowi na przykład podbiec do przeciwnika i zabić go, nie dając oponentowi szansy na reakcję, lub wychylić się zza zasłony, strzelić i wycofać się, bez obaw, że zostanie się trafionym, co w rzeczywistości jest niemożliwe.

W trybie czasu rzeczywistego nie ma żadnych ograniczeń związanych z podziałem na tury, a postacie mogą działać w dowolnym momencie. Akcja gry często toczy się w szaleńczym tempie i jest trudna do opanowania. Wiele gier RPG czasu rzeczywistego, takich jak Diablo, zaliczanych jest do gatunku fabularnych gier akcji.

Odmiana tego trybu, zwana trybem czasu rzeczywistego z pauzą, pozwala graczowi zatrzymać grę i wydać rozkazy wszystkim kontrolowanym postaciom[2]; gdy gra jest wznawiana, postacie wykonują otrzymane rozkazy. Ten system, nazywany w skrócie RTwP (real-time with pause), używany jest szczególnie często w grach produkowanych przez Bioware.[2] Najbardziej znanym silnikiem RTwP jest Infinity Engine. Podobny system występuje w serii Final Fantasy; gracz może wybrać, czy czas ma płynąć normalnie, płynąć tylko do czasu następnej możliwej akcji, czy też ma być wstrzymany. Normalny upływ czasu jest identyczny do czasu rzeczywistego, kładąc nacisk na szybkie decyzje; tryb czekania z kolei pozwala na przemyślenie strategii. Inne nazwy na tryb czasu rzeczywistego z pauzą to "aktywna pauza", "semi real-time"[2] oraz "smart pause".

Wczesne gry serii Ultima wykorzystywały odmianę aktywnej pauzy: były całkowicie oparte na systemie turowym, jednak jeśli gracz zwlekał dłużej niż sekundę z wydaniem rozkazu, gra automatycznie wydawały rozkaz czekania, pozwalając potworom wykonać turę, podczas gdy postacie gracza nie robiły nic. Fallout Tactics wykorzystywał podobny system.[2]

Istnieje też podział gier cRPG ze względu na strukturę systemu bitew; w wielu wczesnych grach tego typu, jak np. w Wizardry, potwory oraz drużyna gracza były umieszczone w rzędach i mogły atakować wręcz wyłącznie wrogów w pierwszym rzędzie. Inne gry, takie jak większość serii Ultima, wykorzystywały kopię miniaturowego systemu walk pierwotnie używanego w papierowych grach RPG. Ikony reprezentowały graczy i potwory, które mogły poruszać się po obszarze i atakować dowolnego przeciwnika znajdującego się dostatecznie blisko